یادداشت (عقاید یک دلقک) هاینریش بل

همونطور که از عنوان کتاب مشخصه، داستان درباره‌ی عقاید یک دلقک به نام هانس شنیِر هست. داستان از طریق اول شخص روایت میشه یعنی هانس که به انسانیت و رفتار انسانی معتقده و با افراد مذهبی و کاتولیک که فقط طبق همون چارچوب به دنیا نگاه می‌کنند مقابله میکنه. 

داستان از جایی شروع میشه که هانس بی‌پول و زخمی شده و نامزدش ماری او رو رها کرده برا همین افسردگی و سردردش بیشتر شده. به گفته خودش تنها مشروب و ماری میتونن حالش رو خوب کنن که اولی موقت و دومی دائم. رفتن ماری به خاطر اختلافات بر سر اصول دینی که به نوع ازدواج مربوط میشه که باعث شده برای ماری ترس و واهمه‌ی ماوراءالطبیعه ایجاد بشه و دغدغه‌ی رعایت "اصول" براش پررنگ بشه.

هانس در این شرایط بی‌پولی و تنهایی گذشته و حال‌ش رو تعریف میکنه و در خلال اون عقاید خودش رو بیان میکنه.

چیزی که برام جالب بود گفت‌و‌گوهای بین هانس که خودش رو کافر میدونه و معتقدان به کاتولیک . بعضی جاها حتی در حاشیه و غیر مستقیم یه سری مسائل تکراری مطرح میشه که ذهن وسواس من رو وادار میکرد خوندن رو قطع کنم و به مسئله‌ای که بهش برمیخوردم جواب بدم. مثلا فرق بین علت و دلیل؛ که تا اونجا که یادمه علت به طبیعت و مسائل فیزیکی مربوط میشه و به معلول ربط داره یعنی باید علت باشه تا معلول مورد نظر به وجود بیاد پس بحث وجود هم هست توی علت. اما دلیل به ذهن و معرفت ربط پیدا میکنه و اینکه در مورد اثبات کردن یه قضیه به کار میره اینکه فلان مسئله و قضیه درسته یا غلط.

یکی دیگه از اون مسائل که برام سوال شد ازدواج و طلاق از نظر مسیحیت کاتولیک بود. هانس با اینکه کافر بود به تک همسری اعتقاد داشت و بابت این موضوع گاهی از جانب کاتولیکها که معتقد به تک همسری هستن مورد تمسخر قرار میگیره. اینجاش برام سوال بود و هرچقد دقت کردم متوجه نشدم آیا من اشتباه متوجه شدم یا واقعا داستان همین بود؟

این عقاید و بحث کردن درباره‌شون و نوع نگاه راوی برام جالب بود. هانس از یه خانواده بورژوا و پروتستان هست. اما خودش بی‌دین. پروتستان ثروتمند نشون داده شده و در مقابلش کلیسا و کاتولیک نفوذ و قدرت بیشتری دارند از نظر سیاسی. و نامزدش ماری که کاتولیک هست جذب گروه کاتولیکها میشه که کاملا احساس میشه نفوذ و وجهه‌ی قدرتمندی دارند... این تقابل آشکار بود. هانس به عنوان یک هنرمند که نگاه انسانی داره کاملا مخالف با جامعه‌ی اطرافش هست و مخالفت خودش رو در رفتار و گفته‌هاش نشون میده؛ چه در مقابل رفتار پدر مادرش که در عین داشتن ثروت خسیس هستن و چه در مقابل جماعت کاتولیک و رفتار آدمایی که تحت تاثیر این اعتقاد و مذهب قرار داره. 

فکر میکنم باید دید این کتاب در چه زمانی از تاریخ آلمان نوشته شده و بعد درباره‌ش نظر دارد. چون از جنگ و هیتلر و نازیها و حزب ناسیونال سوسیالیست و ... به کرات بحث شده...

هنرمند و زن بهترین وسیله برای استثمارند... (130).

#هاینریش_بل، عقاید یک دلقک، محمد اسماعیل‌زاده، نشر چشمه، چاپ پنجاهم1397.